الیاف شناسی قسمت ۱ (برای کارمندان لاندری و خشکشویی)

الیاف شناسی

در این مقاله به شناسایی الیاف طبیعی می‎پردازیم. در مقاله‎های آتی الیاف‎های مصنوعی نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

الیاف به طور کلی به دو دسته تقسیم می‎شود:

1. الیاف طبیعی
2. الیاف مصنوعی

الیاف طبیعی خود به سه دسته تقسیم می‎شوند:

1. الیاف گیاهی
2. الیاف حیوانی
3. الیاف معدنی

الیاف مصنوعی به دو دسته تقسیم می‎شوند:

1. الیاف از نو به وجود آمده (نیمه مصنوعی)
2. الیاف کاملا مصنوعی

شناسایی الیاف به دو طریق انجام می‎گیرد:

1. شناسایی توسط سوزاندن با توجه به نوع سوختن و بوی حاصله و خاکستر باقی مانده
2. شناسایی توسط لکه گذاری با معرف‎های رنگی

کلیه الیاف‎ها در مقابل شعله به ۳ حالت می‎سوزند:

1. الیافی که در مقابل شعله با درجه اشتعال زیاد می‎سوزند (با شعله بلند و سریع می‎سوزند) و در هنگام سوختن بوی کاغذ سوخته را می‎دهد و خاکستر باقی مانده آن کم و نرم می‎باشد مانند الیاف گیاهی و نیمه مصنوعی به استثنای استات که در هنگام سوختن بوی ضعیف سرکه به مشام می‎رسد و خاکستر باقی مانده آن سخت است.
2. الیافی که در مقابل شعله با درجه حرارت کم می‎سوزند (با شعله کوتاه و آهسته می‎سوزد) یعنی زمانی که از شعله دور شوند زود خاموش می‎شوند و در موقع سوختن بوی کز یا پر سوخته را می‎دهند و خاکستر باقی مانده آن ذغال اسفنجی شکل سیاه رنگ که زیر انگشت خرد و نرم می‎شوند و مانند الیاف حیوانی.
3. الیافی که در مقابل شعله ابتدا ذوب و جمع شده سپس می‎سوزند و خاکستر باقی مانده آن سفت و سخت می‎باشد که مانند الیاف کاملا مصنوعی.

پارچه‎های نباتی و تقسیم بندی آن‎ها

الیاف صنعتی که منشا نباتی دارند عبارتند از پنبه، کتان، کنف، رامی، شاه دانه و غیره ولی مهم ترین آن‎ها پنبه و کتان است که بیشتر از الیاف دیگر مورد استفاده قرار می‎گیرند. پنبه و کتان را از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‎شناختند و به مصارف آن واقف بودند.

امروز نیز ۸۰% منسوجات دنیا را پنبه و کتان تامین می‎کند و ما نیز به اهمیت آن‎ها فقط به ذکر همین دو قسم پنبه و کتان می پردازیم.

بررسی الیاف کتان و پنبه

نکاتی که درباره الیاف کتان باید بدانید:

• پارچه کتان را از ساقه گیاهی به نام لینه تهیه می‎کنند.
• الیاف کتان دارای رنگ‎های مختلف از قبیل سفید و زرد و شتری و سبز روشن و سبز سیر می‎باشد و این اختلاف رنگ از طریق تخمیر ناشی می‎شود.
• کتان اگر رنگ طبیعی داشته باشد بهتر است چون اگر رنگ طبیعی آن را بگیرند خشک و کم دوام می‎شود.
• طول تار کتان از پنبه بیشتر است.
• الیاف کتان از زیر میکروسکوپ به شکل لوله‎هایی که در سطح آن شکاف‎هایی دیده می‎شود ظاهر می‏‎شود.
• الیاف کتان حرارت را بهتر از الیاف پنبه نقل می‎کند و به همین جهت برای لباس تابستانی مناسب‎تر است.
• الیاف کتان دیر تر از پنبه می‎سوزند.

تشخیص دادن پارچه کتان از پنبه به لحاظ فیزیکی

• الیاف کتان به وسیله طول و قطر تارها و منظره آن در زیر میکروسکوپ از پنبه شناخته می‎شود.
• طول تار کتان بلند تر از تار پنبه است.
• قطر تار کتان هم نسبت قطر تار پنبه بیشتر است.
• منظره تارهای کتان در زیر میکروسکوپ لوله‎هایی را نشان می‎دهد که در آن شکاف‎هایی دیده می‎شود در صورتی که منظره الیاف پنبه در زیر میکروسکوپ رشته‎هایی که پیچیدگی دارد می‎نمایاند.

شناختن پارچه کتانی از لحاظ شیمیایی

کتان در محلول شوایتزر شده و بعد به تدریج حل می‎شود فقط یک ماده نازک مخصوصی از آن باقی ماند. اسید سولفوریک قوی به سرعت الیاف کتان را حل می‎کند.

طریقه شستشوی پارچه کتانی و نگهداری آن

• چون الیاف‎کتانی صاف هستند بدین جهت دیر تر چرک و گرد و غبار روی آن جمع می‎شود.
• شستشوی این پارچه از پارچه‎های پنبه‎ای مشکل‎تر است.
• مواد قلیایی بیشتر از پنبه اثر می‎کند. بدین جهت باید با صابون‎های ملایم تری آن را شست بر اثر کلرور‎های رنگ بر مانند آب ژوال هیپو کلرید‎ها خراب می‎شوند.
• پارچه کتانی را پس از شستشو نباید در شب مهتاب در نور خشک کرد زیرا پوسیده می‎شود. هنوز معلوم نشده علت پوسیدگی آن در زیر نور مهتاب چیست.
• ساقه کتان قابل انعطاف و نرم است، وقتی الیاف پارچه تبدیل به پارچه می‎شود خیلی از خواص خود را از دست می‎دهد. مثلا قابلیت انعطاف پذیری آن در اثر محلول شیمیایی و بعضی عملیات از بین می‎رود و تقریبا به شکل چرم در می‎آید. بنابراین نباید لباس‎های کتانی را چین داد یا تا کرده اتو نمود.
• برای نگاه داری پارچه‎های کتانی بهتر است آنها را به دور استوانه‎ای پیچید.

بررسی الیاف پنبه

• پنبه عبارت است از الیاف‎سفید و نرم کرک مانندی که در روی دانه‎های بوته پنبه که به پنبه دانه معروف است قرار گرفته است و آن را کاملا می‎پوشاند.
• طول الیاف پنبه یکسان نیست. پنبه را از از زمان‎های بسیار قدیم می‎شناختند.
• گل‎های پنبه در رنگ‎های زرد و سرخ می‎باشند. پنبه دانه در داخل قوزه پنبه که ابتدا سبز است ولی بعد کم کم زرد و بالاخره قهوه‎ای می‎شود، قرار دارد.
• در هر قوزه ۴ تا ۵ پنبه دانه موجود است که اطراف آن را پنبه احاطه نموده است.
• پس از رسیدن، قوزها را کنده و پنبه دانه‎ها را خارج کرده و پنبه را از دانه جدا می‎کنند و به اصطلاح می‎‎ریسند.
• اگر طول تار پنبه ۱ تا ۲ سانتی متر باشد به پنبه کوتاه معروف است.
• اگر ۲ الی ۴ سانتی متر باشد پنبه را متوسط و اگر بین ۴ تا ۶ سانت باشد پنبه را بلند می‎نامند. پ
• نبه خام دارای مواد مخصوصی است که پس از ریختن موم آن حل می‎شود.
• پنبه در مجاورت هوا به سهولت می‎سوزد و بوی کاغذ سوخته می‎دهد و این بو به تندی پشم سوخته نیست. این عمل را برای تشخیص الیاف پنبه از پشم انجام می‎دهند.
• در روی پنبه اسیدهای معدنی در صورتی که رقیق و سرد هم باشد اثر دارد. محلول‎های قلیایی رقیق و حتی در حال جوش تاثیری بر روی پنبه ندارد.

پنبه مرسریزه و مرسیراژ و مرسیزه چیست؟

اگر پنبه را در محلول ۱۵% سود بگذارند ۲۰-۲۵ % از طول الیاف آن کاسته می‎شود ولی بر قطر آن افزوده می‎شود. اگر پنبه را دور کارگاه‎های آهنی بپیچند و در محلول ۱۵% سود وارد نمایید و بدین وسیله مانع کوتاه شدن آن گردند در نتیجه الیاف نازک و شفافی باقی می‎ماند و به نام پنبه مرسریزه در صورتی که پنبه به صورت نخ باشد ۴۵% و اگر پارچه باشد ۶۵% بر استقامت آن افزوده می‎شود. حالت و شفافیت فوق العاده پیدا می‎کند و بهتر رنگ می‎پذیرد. این عمل را مرسیراژ و الیاف به دست آمده را پنبه مرسیزه یا ابریشم نما می‎گویند.

اثر گاز کلر بر روی پنبه چه نتیجه‎ای بر جای می‎گذارد؟

گاز کلر الیاف پنبه را به کلی متلاشی می‎سازد و این اثر کلر هنوز معلوم نشده که به واسطه قوه اکسیدان کلر می‎باشد و یا به واسطه ترکیب کلر با هیدروژن سلولز و تشکیل اسید کلریدیک.

تاثیر اکسیدان‎های دیگر بر پنبه

در صورتی که محلول رقیق باشد بر روی پنبه اثر ندارد بلکه پنبه را نیز سفید می‎کند (این مواد اکسیدان عبارت اند از آب اکسیژنه ،آب کلر ، آب ژوال و …)

توجه:

پارچه چلوار هر چه سفیدتر باشد استقامتش کم تر است. زیرا پارچه پنبه‎ای در محلول اکسیدان می‎ماند و سفید می‎شود و هر چه سفیدتر شود به همان میزان استقامتش کمتر می‎شود. برای رفع این مشکل به پارچه آهار می‎دهند. پس خریدار نباید پارچه پنبه‎ایی که آهار زیاد دارد را انتخاب کند. پارچه پنبه‎ای هر چه تار و پود آن یکنواخت و تابیده و نزدیک به هم باشد بهتر است. پارچه پنبه‎ای را بهتر است که با نشاسته آهار داد و در جای خشک نگه داشت.

خواص و ویژگی‎های پنبه از نظر عملی

•  نور خورشید: روی پارچه‎های نخی اثر می‎کند اگر مدت آن طولانی شود سبب پوسیدگی آن می‎شود.
•  خاصیت جذب رطوبت: پارچه نخی رطوبت را زود جذب و پخش می‎کند در نتیجه زودتر خشک می‎شود و این یکی از محاسن پارچه نخی است.
•  قابلیت انتقال حرارت: خیلی سریع حرارت از آن عبور می‎کند. از این جهت در زمستان قابل استفاده نیست و برعکس لباس مناسبی برای تابستان می‎باشد.
•  در صنعت بافندگی محاسن زیادی دارد چون با اقسام الیاف مانند پشم، ابریشم طبیعی و مصنوعی ترکیب می‎شود.
•  خاصیت جذب رنگ آن زیاد است و رنگ اغلب روی آن ثابت می‎شود. انواع رنگ‎های روشن روی پارچه‎های نخی بسیار شفاف و خوب می‎شود در صورتی که روی پارچه‎های ابریشمی کدر تر به نظر می‎رسد.
•  در مقابل حرارت مقاومت زیادی دارد زیر اتو زرد نمی‎شود و اگر زرد شد پس از شستشو از بین می‎رود.
•  قابلیت ارتجاع ندارد.

امتحان پارچه پنبه‎ای به وسیله سوختن

پنبه در مجاورت هوا به سهولت سوخته و در حقیقت الو (آتش) می‎گیرد و بوی کاغذ سوخته می‎دهد و این این بو به تندی بوی پشم سوخته نیست. خاکستری که از پنبه باقی می‎ماند بسیار کم و خاکستری روشن است.

شناختن پارچه پنبه‎ای از لحاظ شیمیایی

پارچه پنبه‎ای را می‎توان با محلول قلیایی کربنات سدیم ۳% نسبت به وزن پارچه و یا گرد صابون و یا صابون و یا بنزین سفید شست. اگر پارچه رنگین نباشد آن را مدتی خیس کرده و در محلول می‎گذارند. آب شستشوی این گونه پارچه‎ها نباید خیلی داغ باشد پارچه‎های رنگین را نباید با پارچه سفید یک جا شست و همچنین رنگ‎های مختلف را نباید با هم مخلوط کرد.