الیاف شناسی قسمت ۲ (برای کارمندان لاندری و خشکشویی)

بررسی الیاف گیاهی

در این مقاله به بررسی الیاف پشم می‌‎پردازیم.

الیاف پشم چیست؟

پشم عبارت است از یک نوع موی ظریفی که سطح خارجی پوست برخی حیوانات پستاندار را می‎پوشاند. بین پشم و مو حیث ظرافت و نازکی و لطافت الیاف درجات متعددی موجود است. میزان خوبی پشم و امتیاز آن ها بر یک دیگر نیز به همان ظرافت و لطافت و نازکی الیاف آن‎ها می‎باشد.

کیفیت پشم به چه چیزی بستگی دارد؟

• پشم تمام قسمت‎های بدن یک حیوان از نظر بلندی و لطافت یکسان نیست. مثلا پشم پشت و پهلو لطیف‎تر و پشم شکم ضخیم‎تر است.
• لطافت پشم به سن حیوان هم بستگی دارد. .هر قدر حیوان جوان‎تر باشد پشم آن لطیف‎تر است.
• نوع تغذیه حیوان هم در لطافت پشم دخالت دارد.
• پشم حیوان در فصول مختلف سال یکسان نیست. آب و هوا از عوامل موثر پشم است.
• به طور کلی از هر گوسفند بین ۱ تا ۴ کیلو گرم پشم  با کیفیت می‎توان تهیه نمود.

تقسیم بندی الیاف پشم

الیاف را که روی جلد حیوانات می‎روید نظر به نوع و خواص آنها به سه دسته تقسیم می‎کنند:

• پشم که روی جلد گوسفند می‎روید بعضی از آن‎ها پشم‎های مرغوب می‎دهند مانند گوسفندان مرینوس و لینکن دیشنل و غیره. پارچه‎ای که پشم آن از این گوسفندان گرفته شده باشد از لحاظ کیفیت و کمیت بسیار عالی و بی‎مانند می‎باشند.
• کرک یک نوع پشم است که روی بدن بعضی از حیوانات مانند شتر می روید.
• مو که خیلی زبر تر و ضخیم تر از پشم و کرک بوده و روی بدن حیوانات اهلی و وحشی را می‎پوشاند.

خواص الیاف پشم چیست؟

پشم مشخصات مخصوصی دارد که هر کدام از نقطه نظر مصرف دارای اهمیت زیادی می‎باشد:

۱.رطوبت پشم

چنانچه کاموای پشمی و پارچه پشمی از لحاظ وزن خریداری شود باید به رطوبت پشم توجه داشت زیرا پشم در هوای خشک و آزاد  ۸ الی ۱۲ درصد نسبت به وزن خود آب به همراه دارد و در هوای مرطوب ممکن است ۲۰ الی ۵۰ درصد وزن خود رطوبت جذب نماید.

پس در زمستان نباید کاموا یا پارچه پشمی را وزنی خرید.

۲.حالت ارتجاعی الیاف پشم

اگر تار الیاف پشم را بکشند (از طول) تا اندازه‎ای بلند می‎شود. چنانچه تا پشم مجعد باشد هنگامی که آن را فشار می‎دهیم تارها کشیده شده و پارچه یا کاموا کش می‎آید اما وقتی آن‎ را رها کنیم به حالت اولیه خود باز می‎گردد ولی اگر تار پشم مجعد نباشد در اثر کشش یا فشار بلند می‎شود ولی دوباره به حالت اولیه خود باز نمی‎گردد.

در نتیجه لباس‎هایی که با این نوع پشم‎ها تهیه می‎شوند پس از مدتی در محل آرنج، سر زانو به اصطلاح جا انداخته و لباس را از فرم حقیقی خود خارج می‎سازد.

۳.ظرافت پشم

تار پشم هر چه ظریف‎تر باشد پارچه یا کاموا به همان میزان لطیف‎تر خواهد بود و در نتیجه ارزش بیشتری خواهد داشت.

۴.طول تار الیاف پشم

طول تار پشم هم موضوعی است که حاکی از اهمیت نمی‎باشد زیرا بلندی طول تار الیاف پشم بر اهمیت آن می‎افزاید. تارهای پشم اگر از ۸ سانتی متر بلندتر باشد رشته‎های بلند محسوب می‎شود.

بدیهی است که پارچه‎های پشمی و انواع کامواهای پشمی هر قدر طول تارهای آن بلندتر باشد به همان نسبت پارچه یا کاموا مرغوب‎تر می‎شود.

۵.محکمی و استقامت کار الیاف پشم

درجه مقاومت یا قوه استقامت تار پشم دارای اهمیت می‎باشد. امتحان این قسمت باید به وسیله‎ی ماشین‎های مخصوص انجام گیرد و این کار بیشتر در کارخانه‎های نساجی جهت تشخیص قوه استقامت پشم انجام می‎شود.

۶.براقی و شفافیت پشم

شفافیت پشم به نسبت جنس و اختلاف نژاد گوسفندان فرق می‎کند. اصولا پشم‎های غیر مجعد (کم تاب) براق تر از پشم‎های مجعد (پرتاب) می‎باشد.

پشم گوسفندان ایران بسیار زبر و براق و کم تاب می‎باشد و نظر به همین خاصیت برای قالی بافی مناسب است.

ترکیبات الیاف پشم

مواد اصلی پشم تقریبا به قرار زیر است:

• کربن ۵۰%
• هیدروژن ۷%
• اکسیژن ۱۵%
• گوگرد ۳%

البته نسبت‎های فوق قطعی نبوده و ممکن است نسبت به محیط و نژاد و عوامل دیگر تغییر پیدا کند.

شناخت پارچه‎های پشمی از طریق شیمیایی

شناختن کاموا یا پارچه‎های پشمی از طریق سوختن صد در صد مورد اطمینان نمی‎باشد. زیرا پشم‎های بد و پشم‎های مستعمل را در محلول قلیایی حل کرده و محلول ژلاتینی به دست می‎آید که اگر الیاف نخی (پنبه‎ای باشد) را از این محلول ژلاتینی بگذرانند لعابی روی این الیاف را می‎پوشاند.

در موقع سوختن شبیه پشم سوخته و مخصوصا بوی پشم سوخته را می‎دهد و خریدار فکر می‎کند که پارچه پشمی اصل است پس لازم است که پارچه‎های گران قیمت را از طریق شیمیایی امتحان نمود.

شناختن پارچه‎های پشمی از روی ظاهر و صفات پارچه‎های پشمی خوب

پارچه پشمی خوب باید دارای صفات زیر باشد:

• طول تار و پود پارچه همه بلند و یک اندازه و مجعد باشد.
• در هر سانتی متر مربع پارچه پشمی تار و پود آن بیشتر از ۲۵ عدد باشد.
• لطافت و ظرافت پشم خوب را داشته باشد.
• قبلا باید از طریق شیمیایی امتحان شده باشد.

امتحان پشم به وسیله سوختن

اگر الیاف پشم را بسوزانیم به اشکال سوخته بوی مو و شاخ و پر سوخته می‎دهد. ذغال آن سیاه و کدر و متخلخل می باشد که زیر انگشت نرم می‎شود.

این طرز احتراق مخصوص پشم بوده و برای تشخیص آن از الیاف نباتی به کار می‎رود.

عواملی بر روی پشم اثر می‎کنند:

۱- اثر حرارت

پشم در برابر حرارت تا ۱۰۰ لی ۱۱۰ درجه تا اندازه‎ای مقاومت دارد. اگر الیاف پشم را ۱۳۰ درجه حرارت دهیم شروع به متلاشی شدن می‎کند و آمونیاک متصاعد می‎سازد.

اگر تا ۱۵۰ درجه حرارت بدهیم بخارات گوگرد (هیدروژن سولفوره) متصاعد می‎شود و اگر بیشتر حرارت دهند به حالت ذغالی در می‎آید.

۲- اثر هوا و نور بر پشم

هوا و روشنایی به مرور زمان روی پشم اثر کرده و از استقامت آن می‎کاهد. به تجربه ثابت شده است که استقامت پشم‎های رنگی در برابر نور و هوا بیشتر از پشم‎های سفید است.

۳- اثر آب

اگر پشم را در زمان زیاد در آب جوش در محیط قلیایی قرار بدهیم یک ماده ژلاتینی به نام الاستیکی (ELASTICOM) از دست می‎دهد و در نتیجه خاصیت فنری پشم‎ها از بین می‎رود و پشم خاصیت پلاستیکی پیدا می‎کند.

۴- اثر اسید

اگر پشم را تحت تاثیر اسیدهای قوی و غلیظ قرار دهند به کلی حل می‎شود و اگر در محلول ۵% اسید سولفوریک قرار دهیم تغییری نمی‎کند. این لحاظ در رنگرزی پشم از محلول ۱ الی ۵% اسید سولفوریک استفاده می‎کنند، عقیده شیمی دانان این است که پشم در این محلول مقدار کمی اسید را جذب می‎کند که در اثر شستشو از بین نمی‎رود.

اسید‎نیتریک: محلول ۱ تا ۲% اسید نیتریک بر پشم اثر ندارد ولی به غلظت بیشتر پشم را زرد و کم کم حل می‎کند.

۵-تاثیر مواد قلیایی بر روی پشم

محلول‎های قلیایی تاثیر زیادی بر روی پشم دارند ولی این اثر نظر به نوع قلیایی و درجه حرارت قلیایی و غلظت آن و مدت زمان گذاشتن در محلول متفاوت است. هر چه غلظت محلول سود و پتاس بیشتر باشد به آن میزان پشم را بیشتر در خود حل می‎کند.

اگر در محلول پشم در سود پلبیت دو سود اضافه شود در اثر تشکیل سولفور سرب محلول ساده میشود که وجود گوگرد را در پشم ثابت می‎کند. اب آهک نیز در پشم اثر سوئی دارد و به کلی از استقامت آن می‎کاهد و همچنین پشم را زبر می‎کند.

آمونیاک اگر رقیق و سرد باشد اثری بر پشم ندارد و بهترین ماده برای گرفت چربی از پارچه پشمی می‎باشد. به طور کلی کلرورهای رنگ بر اثر سوء بر پشم دارند تنها بعضی از ترکیبات کلر دار آلی مثل کلرآمین و یا استات آمونیوم در صورتی که به غلظت متوسط مصرف بشوند پشم را براق کرده و خاصیت نمدی شدن آن را از بین می‎برد و آن را برای رنگرزی مساعدتر می‎سازد.

شستشوی الیاف پشم

صابون و انواع گرد صابون برای شستن پشم مناسب است در صورتی که آب خیلی گرم نباشد و مواد قلیایی صابون زیاد نباشد. اگر آب گرم و مواد قلیایی زیاد باشد پشم به حالت نمد در می‎آید و پارچه، لباس یا کاموا کوتاه می‎شود و در هم می‎رود.